https://annapurnapost.com/story/480155/
आधा युवा विदेशमा, किशोर–किशोरी पनि बाहिरिँदै
जेठ २५, २०८२ आइतबार ८:४४:०
काठमाडौं : राष्ट्रिय जनगणनाले १० देखि १९ वर्षसम्म उमेर समूहलाई किशोर–किशोरी मानेको छ । १५ देखि २४ वर्ष उमेर समूहलाई युवाको मान्यता दिएको छ । तर, किशोर–किशोरीको जनसंख्या घट्दै गएको छ । युवाको भने बढेको छ । राष्ट्रिय तथ्यांक कार्यालयले हालै सार्वजनिक गरेको विस्तृत प्रतिवेदनले किशोर–किशोरी र युवाको जनसंख्याको तुलनात्मक अवस्था देखाएको छ ।
कुनै पनि देशका लागि किशोर–किशोरी र युवा वर्ग जनसांख्यिकीय, सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक विकासका लागि सबैभन्दा जिम्मेवार हिस्सा हो । देश विकास र समृद्धिका आधार हुन् । किशोर–किशोरी र युवा भनेको उत्पादनशील जनशक्ति पनि हुन् । देशको भविष्यको आधार नै किशोर–किशोरी र युवा हुन् । राष्ट्रिय तथ्यांक कार्यालयको प्रतिवेदनले किशोर–किशोरी तथा युवा वर्गको प्रजनन, मृत्युस्थिति, बसाइँसराइ, जनसंख्या संरचना, वैवाहिक अवस्था, साक्षरता, आर्थिक क्रियाकलाप र अपांगतासम्बन्धी विषयहरूको विस्तृत लेखाजोखा गरेको छ ।
२० प्रतिशत किशोर–किशोरी र १९.७ प्रतिशत युवा
६० वर्षयता युवाको जनसंख्या निरन्तर वृद्धि
युवाको जनसंख्या भने २०१८ सालमा १६ लाख थियो । निरन्तर वृद्धि भई ०७८ सालमा ५७ लाख ५० हजार पुगेको छ । विगतमा किशोर–किशोरीको जनसंख्या युवाको तुलनामा केही बढी थियो छ । तर, अघिल्लो दशकमा किशोर–किशोरीको जनसंख्यामा आएको गिरावटका कारण भविष्यमा युवाहरूको जनसंख्या पनि घट्दै जाने सम्भावना छ ।
किशोर–किशोरी जनसंख्याको वृद्धिदर ०१८ सालदेखि ०५८ सम्म २ प्रतिशतभन्दा माथि थियो । त्यसपछिको अवधिमा किशोर–किशोरी तथा युवा दुवै समूहको जनसंख्या वृद्धिदरमा कमी आएको देखिएको छ । ०६८ साल देखि ०७६ को अवधिमा किशोर–किशोरीको जनसंख्याले ऋणात्मक वृद्धिदरको सामना गर्नु परेको छ । यसै अवधिमा युवा जनसंख्या वृद्धिदर ०.८ प्रतिशतका दरले बढेको छ ।
०६८ देखि ०७८ को अवधिमा मुलुकमा किशोर–किशोरीको जनसंख्या वृद्धिदर ऋणात्मक (–८.३ प्रतिशत) रहेको देखिएको छ । यसको विपरीत युवा वर्गको जनसंख्या वृद्धिदर भने ८.७ प्रतिशत रहेको छ । हिमाली तथा पहाडी क्षेत्रमा पछिल्लो एक दशकमा किशोर–किशोरीको जनसंख्या वृद्धिदर ऋणात्मक नै रहेको छ । यस्तो ऋणात्मक वृद्धिदर गण्डकी, कोशी, लुम्बिनी, सुदूरपश्चिम प्रदेशका साथसाथै ग्रामीण र अर्धसहरी क्षेत्रमा समेत देखिएको छ । अर्कोतिर पहाड, गण्डकी प्रदेश, बागमती प्रदेश र ग्रामीण क्षेत्रमा ०६८ देखि ०७८ को अवधिमा युवा जनसंख्याको वृद्धिदर ऋणात्मक रहेको देखिएको छ ।
प्रत्येक तीन जनामा एक जना युवा पुरुष प्राथमिक पेसामा
उमेरको बढोत्तरी सँगसँगै किशोर–किशोरी तथा युवाको श्रम सहभागितादरमा वृद्धि हुने गरेको छ । तथ्यांकले १० देखि १४ वर्षका २८.७ प्रतिशत किशोर–किशोरीहरू श्रमशक्तिमा रहेको देखिएको छ । यो मान वृद्धि भएर २०–२४ वर्ष उमेर समूहमा ६७.३ प्रतिशत पुगेको अवस्था छ । श्रमशक्ति सहभागितादरलाई बैंकिङ आधारमा हेर्दा उस्तै प्रवृत्ति देखापरेको छ ।
किशोर–किशोरीको समग्र श्रमशक्ति सहभागितादर ३५.८ प्रतिशत छ जुन पुरुषतर्फ ३५.९ प्रतिशत र महिलातर्फ ३५.७ प्रतिशत रहेको छ । युवामध्ये संयुक्त (पुरुष तथा महिला) श्रमशक्ति सहभागितादर ५४.७ प्रतिशत छ जुन पुरुषतर्फ ५६.९ प्रतिशत र महिलातर्फ ५२.६ प्रतिशत रहेको देखिएको छ । किशोर–किशोरीहरूले अपनाएको पेसालाई हेर्दा जनगणनाले उनीहरूको करिब आधा जनसंख्या प्राथमिक पेसामा छन् । र, त्यसपछिको हिस्सा क्रमश दक्ष कृषि कामदार, वन तथा मत्स्य क्षेत्रमा संलग्न रहेको देखिएको छ । त्यसैगरी युवा जनसंख्यामध्ये ४७ प्रतिशत कृषि, वन र मत्स्यपालन क्षेत्रका दक्ष कामदारका रूपमा क्रियाशील देखिएको छ । प्रत्येक तीन जनामा एक जना युवा पुरुष प्राथमिक पेसामा क्रियाशील रहेको अवस्था छ ।
०७८ को जनगणनाले प्रत्येक ५ जनामध्ये ३ जना किशोर–किशोरीहरू कृषि, वन र मत्स्य क्षेत्रमा संलग्न रहेको देखिएको छ । युवातर्फ यस क्षेत्रमा ५६.४ प्रतिशत श्रमशक्ति सक्रिय रहेको छ । काम गर्दाको हैसियत के थियो भन्ने प्रश्नमा बहुसंख्यक किशोर–किशोरीहरूले परिवारलाई सघाएको र बहुमत युवाहरूले आफ्नै काम गरेको देखिएको छ । काम गर्दाको संस्थागत क्षेत्र वर्गीकरण गर्दा किशोर–किशोरी तथा युवा दुवै समूहका लागि घरपरिवार क्षेत्र नै सबैभन्दा ठूलो रहेको छ भने त्यसलाई गैरवित्तीय क्षेत्रले पछ्याएको देखिएको छ । करिब २५ प्रतिशत युवा रोजगारी, शिक्षा र तालिमभन्दा बाहिर रहेको देखिएको छ भलै यो मानमा भौगोलिक क्षेत्र, प्रदेश, ग्रामीण सहरी र परिवारको सम्पन्नताको तहअनुसार भिन्नता रहेको छ ।
वैवाहिक स्थिति र प्रजनन
वैवाहिक स्थिति र प्रजनन अन्तरसम्बन्धित विषय हो । उमेर नपुग्दै हुने विवाह र किशोरीहरूको प्रजननलाई सम्बोधन गर्नका लागि विशेष ध्यान दिनु वाञ्छनीय देखिएको प्रतिवेदनमा छ । ०६८ देखि ०७८ को अवधिमा विवाह नभएका किशोर–किशोरी तथा युवाको अनुपात बढेको छ । महिला र पुरुष दुवैतर्फ विवाह भएका किशोर तथा युवावर्गको हिस्सा घटेको देखिएको छ । विधुर र विधवाको र पारपाचुके वा छुट्टिएको अनुपात हेर्ने हो भने पुरुषको तुलनामा महिलाकै हिस्सा ठूलो देखिएको छ । । विश्लेषणले किशोर–किशोरी तथा युवा वर्गको वैवाहिक अवस्थाको वितरण उनीहरूको पृष्ठभूमिजन्य विशेषताअनुसार फरक–फरक रहेको देखाएको छ ।
किशोरी प्रजननदर घटेर ८९ बाट ४७
किशोरीहरूको प्रजननदर ०४८ को प्रतिहजार ८९ बाट घटेर ०७८ सालमा ४७ देखिएको छ । ‘२० देखि २४ वर्षसम्मका एकचौथाइ महिलाहरूसँग तुलना गर्दा १५ देखि १९ वर्षसम्मका आधाभन्दा बढी महिलाहरूले कुनै बच्चा जन्माएको देखिँदैन,’ प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।
त्यसैगरी १५ देखि १९ वर्षसम्मका किशोरीहरूले औसतमा ०.५१ जना बच्चालाई जन्म दिएको देखिएको छ जब कि २० देखि २४ वर्ष उमेर समूहका महिलाहरूले औसतमा १.०६ जना बच्चा जन्माएको देखिएको प्रतिवेदनमा छ । यसले किशोरीहरूको प्रजननदर घटाउनका लागि सरकारले विशेष नीति तथा कार्यक्रमहरू लक्षित गर्नुपर्ने आवश्यकतालाई औंल्याएको राष्ट्रिय तथ्यांक कार्यालयका प्रवक्ता एवं उपतथ्यांक अधिकारी ढुण्डिराज लामिछाने बताउँछन् ।
विवाहको औसत उमेर पुरुषको २५.५ र महिलाको २१.८
२०७८ को जनगणनाबाट पहिलोपटक विवाह गर्दाको औसत उमेर पुरुषहरूको हकमा २५.५ वर्ष र महिलाहरूको हकमा २१. ८ वर्ष रहेको देखिन्छ । यसले स्पष्ट रूपमा ३.७ वर्षको उमेर अन्तर रहेको देखाएको छ । ०६८ को २३.८ वर्षबाट पुरुषहरूको पहिलोपटक हुने गरेको विवाहको औसत उमेर २३.८ वर्ष थियो । यो बढेर २०७८ मा २५.५ वर्ष पुगेको छ । महिलाहरूको हकमा यो मान ०६८ को २०.६ वर्षबाट सुधार भई २१.८ वर्ष पुगेको छ । पहिलोपटक हुने विवाहको औसत उमेरमा पनि व्यक्तिहरूको पृष्ठभूमिसम्बन्धी विशेषताका कारणबाट विभिन्नता देखिएको छ ।
बालविवाह अझै
विवाहको उमेर बढे पनि बालविवाहको गलत परम्परा विद्यमान रहेको प्रतिवेदनमा छ । समग्र किशोर–किशोरी तथा युवाहरूको उन्नत जीवनको लागि प्रतिकूल प्रभाव पर्ने गरी बालविवाहको गलत परम्परा अझै पनि विद्यमान रहेको देखिएकोे छ । १८ वर्षको उमेर नपुग्दै हुने विवाहलाई बालविवाहका रूपमा लिइने गरेको छ ।
राष्ट्रिय जनगणना ०७८ ले २० देखि २४ वर्षसम्मका २१.९ प्रतिशत महिलाहरूको १८ वर्ष उमेर नपुग्दै विवाह भएको देखिएको छ भने अर्को ३ प्रतिशतको १५ वर्ष पनि नपुगी विवाह भएको देखिएको छ । बालविवाह विशेषत तराई, मधेस प्रदेश र अर्धसहरी क्षेत्रमा भएको देखिएको छ । जातजातितर्फ तराई दलित र सम्पन्नताको सबैभन्दा तल्लो वर्ग (अति विपन्न) मा बालविवाह व्यापकता देखिएको छ ।
बसाइँसराइ
राष्ट्रिय जनगणना २०७८ अनुसार किशोर–किशोरीको कुल जनसंख्यामध्ये बसाइँसराइ नगर्ने (जो हाल बसोबास गरिरहेकै स्थानमा जन्मिएका थिए) ८३ प्रतिशत रहेको देखिएको छ भने १७ प्रतिशतले आन्तरिक र अन्तर्राष्ट्रिय बसाइँसराइ गरेको देखिएको छ । आन्तरिक बसाइँसराइ भएका किशोर–किशोरीको हिस्सा १५.५ प्रतिशत छ भने अन्तर्राष्ट्रिय बसाइँसराइ गर्ने ११ प्रतिशत रहेका छन् ।
त्यसैगरी युवा जनसंख्यामध्ये ७२.३ प्रतिशत बसाइँसराइ नगर्नेमा पर्छन् । करिब २६ प्रतिशत आन्तरिक बसाइँसराइ गर्नेमा पर्छन् भने अन्तर्राष्ट्रिय बसाइँसराइ गर्नेमा करिब २ प्रतिशत छन् । आन्तरिक बसाइँसराइतर्फ किशोर–किशोरी र युवा दुवै समूहतर्फ अर्को स्थानीय तहमा बसाइँसराइ गर्नेको तुलनामा अर्को जिल्लामा बसाइँसराइ गर्ने बढी देखिन्छन् । किशोर–किशोरीको तुलनामा आन्तरिक बसाइँसराइ गर्नेमा युवाहरूको जनसंख्या निकै नै बढी देखिएको छ ।
१६ प्रतिशत किशोर–किशोरी र १७.३ प्रतिशत युवा बसाइँसराइ
पछिल्लो बसाइँसराइका सन्दर्भमा १६ प्रतिशत किशोर–किशोरीले यस्तो बसाइँसराइ गरेका छन् । आन्तरिक बसाइँसराइ भएका किशोर–किशोरीमध्ये ४९ प्रतिशतले जिल्लाभित्रकै एक स्थानीय तहबाट अर्कोे स्थानीय तहमा बसाइँसराइ गरेका छन् भने ११.१ प्रतिशतले अन्तरजिल्ला बसाइँसराइ गरेको देखिएका छ । कुल युवामध्ये एक चौथाइभन्दा बढी युवाले पछिल्लो बसाइँसराइ गरेको देखिएको छ । युवा जनसंख्यामध्ये १७.३ प्रतिशतले एक जिल्लाबाट अर्को जिल्लामा बसाइँसराइ गरेका छन् भने ९.२ प्रतिशतले जिल्लाभित्रकै एक स्थानीय तहबाट अर्को स्थानीय तहमा बसाइँसराइ गरेका प्रतिवेदनमा छ ।
हिमाल, पहाड र तराईमा पछिल्लो आन्तरिक बसाइँसराइ हेर्दा पहाडबाट सर्वाधिक (भौगोलिक क्षेत्रअनुसारको आन्तरिक बसाइँसराइको ५५.३ प्रतिशत) व्यक्तिहरू बाहिरिएको (विशेषत तराईमा) देखिएको छ । प्रदेश तहमा बसाइसराइको दर हेर्दा गण्डकी प्रदेशबाट सर्वाधिक २०.८ प्रतिशत मानिसहरू अरू प्रदेशमा गएको देखिएको छ । कोशी र मधेस प्रदेशबाट क्रमशः १९.४ र १८.० प्रतिशत व्यक्तिहरू अन्य प्रदेशमा बसाइँसराइ गरी गएको पाइएको छ । आन्तरिक बसाइँसराइ गरी आउने जनसंख्या हेर्दा बागमती प्रदेशमा ५९.० प्रतिशत आन्तरिक बसाइँसराइ दर रहेको देखिएको छ ।
४४.५ प्रतिशत युवा देश बाहिर
ग्रामीण क्षेत्रबाट ग्रामीण क्षेत्रमै र सहरी क्षेत्रबाट सहरी क्षेत्रमै बसाइँसराइ हुने प्रवृत्ति अत्यधिक देखिएको छ । मुलुकको कुल अनुपस्थित जनसंख्यामध्ये १७.३ प्रतिशत किशोर–किशोरी रहेका छन् भने ४४.५ प्रतिशत युवा छन् । २१ लाख ९० हजार ५ सय ९२ नेपाली अनुपस्थित अर्थात् देश बाहिर छन् ।
किशोर–किशोरी तथा युवाको कुल अनुपस्थित जनसंख्यामध्ये झन्डै दुईतिहाइ विदेशमा तलब, ज्याला वा रोजगारीको उद्देश्यले गएको देखिएको छ । किशोर–किशोरी तथा युवाको मुख्य गन्तव्य भारतपछि मध्यपूर्वका देशहरू, दक्षिणपूर्र्वी एसियाली देश मलेसिया, सिंगापुर, ब्रुनाइ, थाइल्यान्ड र प्रशान्त क्षेत्रका देशहरू रहेका छन् ।
किशोर–किशोरी र युवाको साक्षरतादर उच्च
मुलुकमा किशोर–किशोरी र युवाको साक्षरतादर उच्च रहेको छ । राष्ट्रिय जनगणना २०७८ अनुसार किशोर–किशोरीको समग्र साक्षरतादर ९५.९ प्रतिशत छ । जसमध्ये पुरुषको ९६.३ प्रतिशत र महिलाको ९५.५ प्रतिशत रहेको छ । युवा (१५–२४ वर्ष जनसंख्यातर्फ )समग्र साक्षरतादर ९३.८ प्रतिशत छ जसमध्ये पुरुषको ९५.२ प्रतिशत र महिलाको ९२.५ प्रतिशत रहेको छ । यसले स्पष्टतः किशोर–किशोरी तथा युवा जनसंख्यामा पुरुष साक्षरताको दर नै माथि रहेको देखाएको छ ।
मधेसका तराई दलित समुदाय र धार्मिक समूह (इस्लामधर्मिक) का किशोरीहरू किशोरहरूको तुलनामा कम साक्षर रहेको देखिएको प्रतिवेदनमा छ । त्यसैगरी तराई, मधेस प्रदेश, अर्धसहरी क्षेत्रका साथसाथै तराई जातजाति, तराई दलित, धार्मिक समूह र सम्पन्नताको सबैभन्दा तल्लो तह (अति विपन्न) परिवारका युवा महिलाहरू पुरुषको तुलनामा न्यून साक्षर रहेको देखिएको छ । प्रत्येक तीन जना किशोरीमध्ये एक जना र प्रत्येक पाँच जना युवा महिलाबाट एक जनाले निम्न माध्यमिक (६–८ कक्षा ) तहको शिक्षा प्राप्त गरेको देखिएको छ ।
त्यस्तै तीन जनामध्ये एक जना किशोरी र तीन जनामध्ये दुई जना युवा महिलाले माध्यमिक शिक्षा पूरा गरेको देखिएको छ । विद्यालय जाने किशोर–किशोरी तथा युवा जनसंख्याालई विश्लेषण गर्दा पूर्व किशोरास्वथा (१०–१४वर्ष) समूहको उच्चतम हिस्सा हाल विद्यालय गइरहेको देखिएको छ । प्राथमिक तह बाहेक अरु सबै तहमा पुरुषको तुलनामा महिलाहरूकै हाल विद्यालय गइरहेका दर थोरैले बढी छ ।
हाल विद्यालय गइरहेको स्थितिलाई खुद अर्थात् निश्चित उमेर समूहअनुसार विश्लेषण गर्दा तराईका अर्धसहरी क्षेत्रका र अति विपन्न परिवारका किशोर–किशोरी तथा युवा दुवै समूहमा न्यूनतम रहेको देखिएको छ । किशोेर–किशोरी र युवाले दश जोड दुई र सोभन्दा माथिको तहमा कुन विषय अध्ययन गर्दछन् भन्ने सवालमा प्रत्येक पाँचमध्ये दुई जना युवाले व्यवस्थापन संकाय अध्ययन गरेको देखिएको छ । किशोर–किशोरीतर्फ तीन जनामध्ये एक जनाले व्यवस्थापन विषय अध्ययन गरेको पाइएको प्रतिवेदनमा छ । किशोर–किशोरी र युवाको आवश्यकता, चाहना र व्यवहार उमेर, लिंग, धर्म, संस्कृति, जाति र जातीयता, शारीरिक तथा मानसिक स्वास्थ्य, विकासको अवस्था जीवन परिस्थिति र सामाजिक आर्थिक अवस्थाका आधारमा फरक हुन सक्छ । हाल किशोर–किशोरी र युवा असन्तुष्ट, निराशा छन् । ठूलो संख्यामा विदेशी रहेका छन् ।
किशोर–किशोरी र युवालाई शिक्षा प्रदान गर्नु, उनीहरूको प्राविधिक सीप अभिवृद्धि गर्नु सुरक्षित वातावरण सुनिश्चित गर्नु र रोजगारीको अवसर उपलब्ध गराउनु आर्थिक समृद्धि एवं समग्र कल्याण लागि महत्वपूर्ण विषय हो । उपतथ्यांक अधिकारी लामिछाने समाजको उत्पादशील सदस्यका रूपमा उभ्याउनका लाग किशोर किशोरी र युवा वर्गको सशक्तीकरण प्रयासलाई सुदृढ गर्नु वाञ्छनीय रहेको बताउँछन् । युवा र किशोर–किशोरीलाई बालविवाह, उमेर नपुग्दै हुने विवाह र जबर्जस्ती विवाह गरिदिने जस्ता व्यक्तित्व विकासका नकारात्मक प्रभाव पर्ने अभ्यासबाट मुक्त गर्न लागि पहल गरिनुपर्ने उनको सुझाव छ ।
किशोर–किशोरी तथा युवा विदेशीनुका मुख्य कारण तलब, ज्याला र नोकरीका लागि भएको प्र्रतिवेदनमा उल्लेख छ । प्रतिवेदनमा किशोर–किशोरी तथा युवाका लागि रोजगारी सिर्जना, रोजगारीमा सन्तुष्टिको वातावरण र सीपमूलक शिक्षामा प्राथमिकताका साथ सम्बोधन हुनुपर्ने सुझाव पनि दिइएको छ । गरिबी न्यूनीकरण र असमानता न्यूनीकरणमा शिक्षाले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने भएको तथा युवा र किशोर–किशोरीका लागि प्राविधिक तथा व्यावसायीक तालिम र अन्य संशासनको प्रबन्ध पनि उतिकै आवश्यक रहेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।
हाल वर्तमान समयमा करिब एक चौथाइ युवा जनसंख्या शिक्षा, रोजगारी र तािलमको परिधिभन्दा बाहिर रहेको पाइएको छ । यो एक चौथाइ जनसंख्यामा पनि भौगोलिक क्षेत्र, प्रदेश, आर्थिक सामाजिक पृष्ठभूमि अनुसारका विषमता पनि छ । यसको उचित सम्बोधनका लागि तीनै तहका सरकारले शिक्षा र तालिममा पहुँच अभिवृद्धि गर्नका लागि औपचारिक र अनौपचािरक दुवै माध्यमबाष्ट प्राथमिकतामा राख्ने पर्ने प्रतिवेदनमा सुझाइएको छ ।
तराईमा किशोर–किशोरी र युवाको जनसंख्या आधा बढी
तराईमा किशोर–किशोरी र युवाको कुल जनसंख्याको आधाभन्दा बढी हिस्सा रहेको छ । अधिकतम किशोर–किशोरी तथा युवाहरू मधेस र अर्धसहरी क्षेत्रमा बसोबास गर्ने गरेको प्रतिवेदनमा छ । प्रतिवेदनअनुसार एकचौथाइभन्दा बढी किशोर–किशोरी तथा युवा पहाडी जातजातिका र अर्काे एकचौथाइ किशोर–किशोरी र युवा मधेसका जनजातिका छन् । सम्पन्नताको विपन्न (अति विपन्न र विपन्नसमेत) वर्गमा पर्ने परिवारभित्र झन्डै ४० प्रतिशत किशोर–किशोरी तथा युवाहरूको हिस्सा रहेको देखिएको प्रतिवेदनमा छ ।
प्रतिवेदन अनुसार किशोर–किशोरी तथा युवाको कुल जनसंख्यामध्ये १५–१९ वर्ष उमेर समूहको हिस्सा ३४.३ प्रतिशत रहेको छ । यो समूहको भन्दा १० देखि १४ र २० देखि २४ वर्ष उमेर समूहहरूको अनुपात थोरै माथि रहेको छ । पुरुषहरूतर्फ १०–१४ वर्ष उमेर समूहको अनुपात १५ देखि १९ तथा २०देखि २४ वर्ष उमेर समूहको तुलनामा बढी छ । त्यस्तै, २० देखि २४ वर्ष उमेर समूहका महिलाको अनुपात १० देखि १४ तथा १५ देखि १९ उमेर समूहका महिलाको तुलनामा केही उच्च रहेको देखिएको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।
हिमाली क्षेत्र, ग्रामीण क्षेत्र, मधेस प्रदेश, धार्मिक समुदाय र सम्पन्नताको तल्लो वर्गमा पर्ने समूहमा १०–१४ वर्षका किशोर–किशोरीको अनुपात सबैभन्दा धेरै रहेको छ । युवा जनसंख्यातर्फ थोरै बढी अनुपात बागमती प्रदेश, सहरी क्षेत्र, तराई जनजाति र अन्य जातजाति समूहमा रहेको देखिएको प्रतिवेदनमा छ ।
समग्र जनसंख्याको तुलनामा किशोर–किशोरीतर्फको लैंगिक अनुपात अधिक रहेको छ, जसले महिलाको तुलनामा पुरुषको जनसंख्या धेरै रहेको देखाएको छ । यसको विपरीत युवातर्फ समग्र जनसंख्याको तुलनामा लैंगिक अनुपात न्यून रहेको छ । नेपालमा १०–१७ वर्षका किशोर–किशोरीमध्ये तीन चौथाइभन्दा बढी उनीहरूको अभिभावकसँगै बसोबास गरिरहेको देखिएको प्रतिवेदनमा छ । बाँकी एक चौथाइमध्ये करिब १८ प्रतिशत एकजना मात्र अभिभावक (बाबु वा आमा) भएको घरपरिवारमा बस्ने गरेका छन् । १६.५ प्रतिशत आमासँग मात्र र १.४ प्रतिशत बाबुसँग मात्र बसोबास गरिरहेको पाइएको छ । ०७८ को जनगणनाको तथ्यांकअनुसार किशोर–किशोरीको कुल जनसंख्यामध्ये ०.७ प्रतिशत र युवाहरूको कुल जनसंख्यामध्ये १३ प्रतिशत संस्थागत घरपरिवारमा बसोबास गरिरहेको अवस्था छ । पुरुषतर्फका किशोर र युवा जनसंख्याको तुलनामा महिलातर्फका किशोरी र युवा जनसंख्या विपन्न हुने गुञ्जायस कम देखिएको छ ।
हिमाली तथा पहाडी क्षेत्र र कर्णाली एवं सुदूरपश्चिम प्रदेशका किशोर–किशोरी तथा युवा जो हिमाली र पहाडी जनजाति, तराई जनजाति र तराई दलित समुदायका छन् । उनीहरू विपन्न हुनसक्ने सम्भावना अधिकतम देखिएको छ । अविवाहित किशोर–किशोरीको तुलनामा पारपाचुके भएका र छुट्टिएका किशोर–किशोरी विपन्न वर्गमा पर्ने सम्भावना पनि उत्तिकै रहेको देखिएको छ ।
0 Comments